Jeodezi Nedir?
Jeo(yer) ve dezi(bölmek) kelimelerinin birleşimi olan jeodezi yer yuvarını ölçmek veya yer yuvarını bölmek anlamına gelir. Temel anlamda haritacılık ve topoğrafyanın ilkelerini içeren bu bilim dalı yerkürenin şeklini tespit etmeyi ve yeryüzünü ölçmeyi amaçlar. Jeodezi; dünyanın dönüşü, yer çekiminin bölgelere göre değişimi, yer yuvarının üç boyutlu zamana bağlı değişken uzayda tanımlanması ve kutuplar gibi birçok konuyu inceler. Ayrıca jeodezi yer yuvarını modelleyerek yer yuvarının dışındaki alanı dört boyutlu presizyonlu koordinat sistemleriyle tanımlar. Tanımlandığı bu ağ ve sistemler sayesinde yerkürenin referans ağlarını oluşturan mekansal bilgilerin zamana bağlı değişimlerini inceler. Bilindiği üzere dünyanın şekline fiziksel olarak en yakın olan model geoittir. Ancak geoit modelleme yüzeyi düzensiz olduğu için matematiksel olarak kullanılamaz.Bu durum jeodezide geoit yüzey yerine elipsoit yüzeyin kabul edilmesine neden olmuştur.Jeodezi bilimi elipsoidi referans alarak koordinat sistemlerini tanımlamış ve uzayda konumlandırmıştır.
Jeodezinin Tarihçesi
Tarihte jeodezi ile uğraşan ilk insan Aristotelestir. Bu ünlü Yunan filozofu dünyanın büyüklüğünü hesaplamaya çalışan ilk insan olduğu içinde birçok kaynağa göre ilk jeodezist olarak kabul ediliyor. Jeodezi ile uğraşan bir diğer Yunan filozofu ise dünyanın çevresini bugün kabul edilen değerinden çok az bir farkla tanımlayan Eratosthenestir. Orta çağ dönemine gelindiğinde ise Jeodezi’ye en büyük katkıyı, El-Biruni başta olmak üzere Müslüman bilim adamlarının yaptığı görülmüştür.Jeodezi biliminin kurucusu olarak bilinen El-Biruni, 17 yaşından ölümüne kadar jeodezi ve coğrafya ile ilgili 15 cilt kitap yazmıştır. Ayrıca El-Biruni, dağların ve güneşin yüksekliğini, şehrin boylamını,dünyanın çapını hesaplamış ve elipsoit ile ilgili çeşitli çalışmalar yapmıştır.1880 yılında ise modern jeodezinin temelleri Alman jeodezi uzmanı Helmert tarafından kaleme alınan “Die mathematischen und physikalischen Theorieen der höheren Geodäsie” adlı kitap ile atılmıştır. Helmert jeodezinin matematiksel yönlerini bir elipsoit üzerinde çözümleyerek jeodezinin bugünkü tanımını yapmıştır.
Uluslararası Jeodezi Kuruluşları
Jeodezi çalışmalarında öncü ve otorite olan uluslararası kuruluşlar şunlardır;
1) International GPS Service for Geodynamics (IGS)
2) International Geoid Service (IGeS)
3) International Earth Rotation Service (IERS)
4) International Association of Geodesy (IAG)
5) International Astronomical Union (IAU)
6) International Union of Geodesy and Geophysics (IUGG)
7) Bureau Gravimetrique International (BGI)
8) Bureau International de L’Heure (BIH)
